Dünya’nın binlerce km üstünde onlarca ayna var. Bir yerden alınan rastgele bir bilgiyi başka bir noktaya eriştiren bu aynalar, kimsenin görmediği adsız kahraman gibi misyon görürler. İnsanların hizmetine sunulan çok rakamda misyonun baş oyuncuyu olan bu aynalar, suskundurlar, yalnızca misyonlarını yaparlar. Başınızı kaldırsanız da onları göremezsiniz; ama gerçeğinde baktığınız noktadadırlar. Akdikeni kuşlar gibi başımızın üstünde dönüp dururlar. Varsayım ettiğiniz gibi uydulardan bahsediyoruz.
Uzay çağında yaşıyoruz. Artık Dünya insanlara beceriksiz geliyor. Ay’da hayat var mı, Mars’ta su var mı diye tezler ortaya atılırken, uzay turizmi de yavaş yavaş gündeme gelmeye başladı. Haliyle uyduların misyonları daha da çoğalacağa benziyor. Artan talep-arz balansına göre uydu sistemleri, uzay araştırmaları da değişiklik gösteriyor. Uzay istasyonlarından fırlatılan uydular da giderek çoğalıyor. Her ülke, kendi uydusu ile Dünya’da laf sahibi olmanın peşinde. Askeri hareketlerin dahi uzaydan izlendiği bir yarıyıl yaşıyoruz. Uzaydan taşıtların plakalarını okuyabilen devasa gözler, sesleri takip eden büyük kulaklar devletlerin de siyasetlerini tanımlamalarında tesirli olabiliyor.
Uydu sistemlerinin ehemmiyetini kısaca vurguladıktan sonra mevzuya azıcık daha ayrıntılı bakalım. ‘Uydu’ ifadesini dinleyince usunuza yalnızca televizyon izlemek için kullanılan bir alet gelmesin. Son 10-15 senede her tarafı sarmaşık gibi saran uydu sistemleri, uydu kanalları için kullandığımız kolay aygıtlardan ibaret değil. Ama evvel dijital yayıncılıkla devreye giren uydu kanallarının sistemlerine değinelim.
Uydular ve Televizyon Yayınları
Uydu kanallarını izlemek için kullanılan uydular, Dünya’dan takribî 35.784 km yükseklikte bulunuyor. Dünya’dan sevk edilen yayın sinyallerini alarak istenen kapsama alanına eriştirme misyonu görüyorlar. Kolay bir ayna misyonu gibi görünüyor. Uydular, Dünya’nın yörüngesinde bulunurlar ve Dünya ile aynı anda dönerler. Üzerlerinde bulunan bir gaz itme misyonu görür. İki yana uzanan dev oturumlar da güneş enerjisi sağlarlar. Uyduların ömürleri vasati 12 yıldır. Başka Bir Deyişle gazları bitince ömürleri de bitiyor. 12 sene süresince kullanılan bir uydu artık daha önceki bir teknoloji kullandığı için yenileri ile değiştirilir. Ömrü tükenen uyduların gazlarını tekerrür doldurup daha önceki bir teknolojiyi 12 sene daha kullanmak mevcut konjonktürde pek anlamlı görünmüyor. Ki ‘gaz yenileme’ operasyonu yapılamayacak bir operasyon değil…
Gelelim televizyon yayınlarına; sinyal verici ve akdikeni noktalarda bulunan ve ‘çanak anten’ olarak adlandırılan tencere kapağı görünümlü aygıtlar, televizyon yayınlarının alınıp verilmesi için olmazsa olmaz bir etken. Bu uydular ve çanak antenler sayesinde en engebeli arazilerde dahi -uydunun bulunduğu noktayı görmesi koşuluyla- her türlü televizyon veya radyo yayınını izlemek, dinlemek muhtemel oluyor. Farklı uydulardan yayın alabilmek için de taşıtı müesseselere gereksinim var. Mesela Amerika’daki bir televizyon kanalını Erzurum’dan izlemek için standart bir uydu anteni yeterli olmaz. Bu yayını başka uydulardan alan devasa antenlere gereksinim var. Bu yayını alabilecek sistemlere sahip dijital yayın işletmelerine üye olarak farklı ülkelerdeki veya bulunduğumuz noktadan erişemediğimiz uydulardaki yayınları izleme imkânı bulabiliyoruz.
Uydu yayınlarını alabilmek için çanak anten dışında ‘recevier’ denilen sinyal akdikeni bir aygıta da gereksinim var. İlk başlarda laptop büyüklüğünde olan recevierlar günümüzde el kadar küçüldü. Yeni jenerasyon televizyonlarda ise televizyonların içine entegre edilmiş uydu müşteriler bulunuyor.
Uydu Çeşitleri Nelerdir?
Uydular, farklı emellerle kullanılır. Dört esas uydu sistemi vardır. Her birinin kullanım emeli ve çalışma ilkeleri değişiktir. Uydu çeşitlerini şöyle sayabiliriz:
Haberleşme Uyduları: Dünya’dan 35.784 km yüksekteki Jeosenkron denilen yere eş zamanlı yörüngeye yerleştirilirler. Döngüsünü takribî 24 saatte bitirirler. Bu uydular; Dünya’daki bir verici istasyonundan sevk edilen Uplink elektro-magnetik dalga sinyallerini alarak sinyallerin taşıyıcı frekanslarını değiştirip tekerrür Dünya’daki akdikeni bir istasyona Downlink yollar. Oldukça kullanışlı olan bu uydular; televizyon, telefon, radyo, data, internet, faks, bilgi toplama gibi uygulamaları tek noktadan tek noktaya, tek noktadan çoklu noktalara, çoklu noktadan tek veya çoklu noktalara iletme ihtimali sağlar. En çok kullanılan uydu çeşididir. Dünya yörüngesindeki uyduların büyük kısmı haberleşme uydusudur.
Askeri Uydular: isminden de anlaşılacağı gibi askeri emeller için kullanılan uydulardır. En ehemmiyetli misyonları istihbarat toplamak diyebiliriz. Ancak ülkelerdeki askeri birliklere konum ve bilgi sağlama, bilgi alışverişi gibi vazifeleri de vardır. Tanımlanan noktaların fotoğraflarına sürükleyebilirler. Değişik ülkelerin askeri hareketliliklerini, askeri birliklerini, vasıtalarını ve füze hareketlerini takip etmek için de kullanılan askeri uydular vardır. Muhtelif yörüngelerde, farklı özellikli askeri uydular bulunur. Bu uydular şunlardır: Erken ihtar uyduları, haber alma uyduları, konumlandırma uyduları, tespit etme uyduları…
Meteoroloji Uyduları: Yanaşan bir kasırgayı veya 2-3 saat sonra başlayacak sağanak yağışı hava vaziyeti programlarında izlediğimizde tedbir alırız. Yağmur, belirtilen saatte yağmaya başlayınca da hayret ederiz; ‘Nasıl öğreniyorlar?’ diye sorarız. Gerçeğinde hayret edilecek bir şey yok. Bulutların hareketlerini izleyen bir göz bize her türlü tüyoyu verebilir. Meteoroloji uyduları, yanaşan her türlü hava hareketini haber veren hem askeri hem de sivil emelli kullanılan uydulardır. Dünya’dan 1500 kmye kadar uzaklıktaki yörüngede ve 35.784 km uzaklıktaki Jeosenkron yörüngede iki farklı Meteoroloji uydusu bulunur. Yakın yörüngedeki uydulardan bölgesel hava gidişatlarının kesin hipotezleri yapılabilmektedir.
Uzay Araştırma Uyduları: Uzay araştırmaları için farklı yörüngelerde 7 farklı uzay araştırma uydusu bulunur. Bunlar; Astronomi uyduları, Jeodezi uyduları, Magnetosfer uyduları, Meteor Gözlem uyduları, İyonosfer uyduları, Güneş Gözlem uyduları, Atmosfer uyduları biçiminde adlandırılır. Belirtilen uydular uzay araştırmalarının ehemmiyetli parçalarıdır.
Uydu Yörüngeleri
Uyduların bulunduğu yörüngeleri 6 başlık altında toplayabiliriz. Bu yörüngeler; Jeosenkron, Sun Synchronous, Polar, Meo, Leo, Heo olarak adlandırılır.
Bu yörüngelerden yeryüzü ile eş zamanlı hareket eden ve pozisyonu devamlı statik kalan tek yörünge Jeosenkron yörüngedir. Yeryüzüne 35.784 km uzaklıktadır. Uydu Yörüngesi veya Clarke Yörüngesi olarak da adlandırılır. Dünya ile aynı istikamette döner, Ekvator enleminde bulunur. Yeryüzü ile beraber hareket ettiği için haberleşme uydularının kullanımı açısından en uygun yörüngedir.
Uydu Sistemleri ve Uydu Yayıncılığı Tarihi
Uydu yayıncılığın fikir babası İngiliz bilim adamı Arthur Charles Clarke’dır. Clarke, 1945 senesinde Dünya’dan 35.784 km uzaklıktaki Jeosenkron yörüngeye yerleştirilecek uydularla milletler arası haberleşme yapılabileceği tezini ortaya attı. Bu fikrin geliştirilmesi 17 sene sürdü. 1962 senesinde ilk uydu olan Telstar1 kullanılmaya başlandı ve ilk TV yayını Fransa’dan Amerika’ya yapıldı. İlk statik uydu Anik1’dir ve Kanada üzerinde kurulmuştur. İlk uydu yayını 1975 senesinde HBO Satcom1 uydusu aracılığı ile yapıldı. İlk uydu yayınını izleyen birey Taylor Howard’dır ve bu yayını almak için kendi yaptığı bir çanak anteni kullanmıştır.
Türkiye’de uydu yayınları 20 senelik bir geçmişe sahip. İlk dijital uydu yayını 1996 senesinde kullanılmaya başlandı. Türkiye’deki ilk uydu müşterisinin takribî 2 bin dolarlık bir maliyeti vardı. İlk olarak Hotbird uydusundan yayın yapan İtalya menşeli 8 uydu kanalı izlenebiliyordu. 1997 senesinde yerli ilk parolalı kanal olan Cine-5, futbol yayınları tekelini alarak büyük bir sükse yaptı. 1998 senesinde Amerika ve İngiliz kanallarının ilave edilmesi ile dijital kanal rakamı 50’ye erişti. Bu kanallar arasında Türksat 1C ve Türksat 1B uydularındaki kanallar da vardır. Daha sonraki senelerde Türksat’ın değişik uydularının da devreye girmesiyle Türk dijital yayınların rakamı çoğalarak bugün takribî 300’den fazla kanala erişmiştir.
Teknolojideki büyümelerle doğru orantılı olarak dijital televizyon yayıncılığı ve uydu sistemleri birbirlerini bitiren ve geliştiren özellikte iki farklı sektör olarak süratle ilerliyor.
Dünya’nın binlerce km üstünde onlarca ayna var. Bir yerden alınan rastgele bir bilgiyi başka bir noktaya eriştiren bu aynalar, kimsenin görmediği adsız kahraman gibi misyon görürler. İnsanların hizmetine sunulan çok rakamda misyonun baş oyuncuyu olan bu aynalar, suskundurlar, yalnızca misyonlarını yaparlar. Başınızı kaldırsanız da onları göremezsiniz; ama gerçeğinde baktığınız noktadadırlar. Akdikeni kuşlar gibi başımızın üstünde dönüp dururlar. Varsayım ettiğiniz gibi uydulardan bahsediyoruz.
Uzay çağında yaşıyoruz. Artık Dünya insanlara beceriksiz geliyor. Ay’da hayat var mı, Mars’ta su var mı diye tezler ortaya atılırken, uzay turizmi de yavaş yavaş gündeme gelmeye başladı. Haliyle uyduların misyonları daha da çoğalacağa benziyor. Artan talep-arz balansına göre uydu sistemleri, uzay araştırmaları da değişiklik gösteriyor. Uzay istasyonlarından fırlatılan uydular da giderek çoğalıyor. Her ülke, kendi uydusu ile Dünya’da laf sahibi olmanın peşinde. Askeri hareketlerin dahi uzaydan izlendiği bir yarıyıl yaşıyoruz. Uzaydan taşıtların plakalarını okuyabilen devasa gözler, sesleri takip eden büyük kulaklar devletlerin de siyasetlerini tanımlamalarında tesirli olabiliyor.
Uydu sistemlerinin ehemmiyetini kısaca vurguladıktan sonra mevzuya azıcık daha ayrıntılı bakalım. ‘Uydu’ ifadesini dinleyince usunuza yalnızca televizyon izlemek için kullanılan bir alet gelmesin. Son 10-15 senede her tarafı sarmaşık gibi saran uydu sistemleri, uydu kanalları için kullandığımız kolay aygıtlardan ibaret değil. Ama evvel dijital yayıncılıkla devreye giren uydu kanallarının sistemlerine değinelim.
Uydular ve Televizyon Yayınları
Uydu kanallarını izlemek için kullanılan uydular, Dünya’dan takribî 35.784 km yükseklikte bulunuyor. Dünya’dan sevk edilen yayın sinyallerini alarak istenen kapsama alanına eriştirme misyonu görüyorlar. Kolay bir ayna misyonu gibi görünüyor. Uydular, Dünya’nın yörüngesinde bulunurlar ve Dünya ile aynı anda dönerler. Üzerlerinde bulunan bir gaz itme misyonu görür. İki yana uzanan dev oturumlar da güneş enerjisi sağlarlar. Uyduların ömürleri vasati 12 yıldır. Başka Bir Deyişle gazları bitince ömürleri de bitiyor. 12 sene süresince kullanılan bir uydu artık daha önceki bir teknoloji kullandığı için yenileri ile değiştirilir. Ömrü tükenen uyduların gazlarını tekerrür doldurup daha önceki bir teknolojiyi 12 sene daha kullanmak mevcut konjonktürde pek anlamlı görünmüyor. Ki ‘gaz yenileme’ operasyonu yapılamayacak bir operasyon değil…
Gelelim televizyon yayınlarına; sinyal verici ve akdikeni noktalarda bulunan ve ‘çanak anten’ olarak adlandırılan tencere kapağı görünümlü aygıtlar, televizyon yayınlarının alınıp verilmesi için olmazsa olmaz bir etken. Bu uydular ve çanak antenler sayesinde en engebeli arazilerde dahi -uydunun bulunduğu noktayı görmesi koşuluyla- her türlü televizyon veya radyo yayınını izlemek, dinlemek muhtemel oluyor. Farklı uydulardan yayın alabilmek için de taşıtı müesseselere gereksinim var. Mesela Amerika’daki bir televizyon kanalını Erzurum’dan izlemek için standart bir uydu anteni yeterli olmaz. Bu yayını başka uydulardan alan devasa antenlere gereksinim var. Bu yayını alabilecek sistemlere sahip dijital yayın işletmelerine üye olarak farklı ülkelerdeki veya bulunduğumuz noktadan erişemediğimiz uydulardaki yayınları izleme imkânı bulabiliyoruz.
Uydu yayınlarını alabilmek için çanak anten dışında ‘recevier’ denilen sinyal akdikeni bir aygıta da gereksinim var. İlk başlarda laptop büyüklüğünde olan recevierlar günümüzde el kadar küçüldü. Yeni jenerasyon televizyonlarda ise televizyonların içine entegre edilmiş uydu müşteriler bulunuyor.
Uydu Çeşitleri Nelerdir?
Uydular, farklı emellerle kullanılır. Dört esas uydu sistemi vardır. Her birinin kullanım emeli ve çalışma ilkeleri değişiktir. Uydu çeşitlerini şöyle sayabiliriz:
Haberleşme Uyduları: Dünya’dan 35.784 km yüksekteki Jeosenkron denilen yere eş zamanlı yörüngeye yerleştirilirler. Döngüsünü takribî 24 saatte bitirirler. Bu uydular; Dünya’daki bir verici istasyonundan sevk edilen Uplink elektro-magnetik dalga sinyallerini alarak sinyallerin taşıyıcı frekanslarını değiştirip tekerrür Dünya’daki akdikeni bir istasyona Downlink yollar. Oldukça kullanışlı olan bu uydular; televizyon, telefon, radyo, data, internet, faks, bilgi toplama gibi uygulamaları tek noktadan tek noktaya, tek noktadan çoklu noktalara, çoklu noktadan tek veya çoklu noktalara iletme ihtimali sağlar. En çok kullanılan uydu çeşididir. Dünya yörüngesindeki uyduların büyük kısmı haberleşme uydusudur.
Askeri Uydular: isminden de anlaşılacağı gibi askeri emeller için kullanılan uydulardır. En ehemmiyetli misyonları istihbarat toplamak diyebiliriz. Ancak ülkelerdeki askeri birliklere konum ve bilgi sağlama, bilgi alışverişi gibi vazifeleri de vardır. Tanımlanan noktaların fotoğraflarına sürükleyebilirler. Değişik ülkelerin askeri hareketliliklerini, askeri birliklerini, vasıtalarını ve füze hareketlerini takip etmek için de kullanılan askeri uydular vardır. Muhtelif yörüngelerde, farklı özellikli askeri uydular bulunur. Bu uydular şunlardır: Erken ihtar uyduları, haber alma uyduları, konumlandırma uyduları, tespit etme uyduları…
Meteoroloji Uyduları: Yanaşan bir kasırgayı veya 2-3 saat sonra başlayacak sağanak yağışı hava vaziyeti programlarında izlediğimizde tedbir alırız. Yağmur, belirtilen saatte yağmaya başlayınca da hayret ederiz; ‘Nasıl öğreniyorlar?’ diye sorarız. Gerçeğinde hayret edilecek bir şey yok. Bulutların hareketlerini izleyen bir göz bize her türlü tüyoyu verebilir. Meteoroloji uyduları, yanaşan her türlü hava hareketini haber veren hem askeri hem de sivil emelli kullanılan uydulardır. Dünya’dan 1500 kmye kadar uzaklıktaki yörüngede ve 35.784 km uzaklıktaki Jeosenkron yörüngede iki farklı Meteoroloji uydusu bulunur. Yakın yörüngedeki uydulardan bölgesel hava gidişatlarının kesin hipotezleri yapılabilmektedir.
Uzay Araştırma Uyduları: Uzay araştırmaları için farklı yörüngelerde 7 farklı uzay araştırma uydusu bulunur. Bunlar; Astronomi uyduları, Jeodezi uyduları, Magnetosfer uyduları, Meteor Gözlem uyduları, İyonosfer uyduları, Güneş Gözlem uyduları, Atmosfer uyduları biçiminde adlandırılır. Belirtilen uydular uzay araştırmalarının ehemmiyetli parçalarıdır.
Uydu Yörüngeleri
Uyduların bulunduğu yörüngeleri 6 başlık altında toplayabiliriz. Bu yörüngeler; Jeosenkron, Sun Synchronous, Polar, Meo, Leo, Heo olarak adlandırılır.
Bu yörüngelerden yeryüzü ile eş zamanlı hareket eden ve pozisyonu devamlı statik kalan tek yörünge Jeosenkron yörüngedir. Yeryüzüne 35.784 km uzaklıktadır. Uydu Yörüngesi veya Clarke Yörüngesi olarak da adlandırılır. Dünya ile aynı istikamette döner, Ekvator enleminde bulunur. Yeryüzü ile beraber hareket ettiği için haberleşme uydularının kullanımı açısından en uygun yörüngedir.
Uydu Sistemleri ve Uydu Yayıncılığı Tarihi
Uydu yayıncılığın fikir babası İngiliz bilim adamı Arthur Charles Clarke’dır. Clarke, 1945 senesinde Dünya’dan 35.784 km uzaklıktaki Jeosenkron yörüngeye yerleştirilecek uydularla milletler arası haberleşme yapılabileceği tezini ortaya attı. Bu fikrin geliştirilmesi 17 sene sürdü. 1962 senesinde ilk uydu olan Telstar1 kullanılmaya başlandı ve ilk TV yayını Fransa’dan Amerika’ya yapıldı. İlk statik uydu Anik1’dir ve Kanada üzerinde kurulmuştur. İlk uydu yayını 1975 senesinde HBO Satcom1 uydusu aracılığı ile yapıldı. İlk uydu yayınını izleyen birey Taylor Howard’dır ve bu yayını almak için kendi yaptığı bir çanak anteni kullanmıştır.
Türkiye’de uydu yayınları 20 senelik bir geçmişe sahip. İlk dijital uydu yayını 1996 senesinde kullanılmaya başlandı. Türkiye’deki ilk uydu müşterisinin takribî 2 bin dolarlık bir maliyeti vardı. İlk olarak Hotbird uydusundan yayın yapan İtalya menşeli 8 uydu kanalı izlenebiliyordu. 1997 senesinde yerli ilk parolalı kanal olan Cine-5, futbol yayınları tekelini alarak büyük bir sükse yaptı. 1998 senesinde Amerika ve İngiliz kanallarının ilave edilmesi ile dijital kanal rakamı 50’ye erişti. Bu kanallar arasında Türksat 1C ve Türksat 1B uydularındaki kanallar da vardır. Daha sonraki senelerde Türksat’ın değişik uydularının da devreye girmesiyle Türk dijital yayınların rakamı çoğalarak bugün takribî 300’den fazla kanala erişmiştir.
